κόρμος

Το φυτικό σώμα των κορμοφύτων, το οποίο περιλαμβάνει τη ρίζα, τον βλαστό και τα φύλλα. Η ρίζα στηρίζει το φυτό στο υπόστρωμα και του παρέχει νερό και θρεπτικά συστατικά, ο βλαστός φέρει τα φύλλα, τα άνθη και τους καρπούς, ενώ τα φύλλα, τέλος, είναι εξειδικευμένα όργανα που χρησιμεύουν για τη φωτοσύνθεση. Ολόκληρος ο κ. διασχίζεται από ένα συνεχές αγωγό σύστημα. Δεν έχουν όλοι οι κ. των κορμοφύτων την ίδια ανάπτυξη. Σε ορισμένα φυτά του τύπου της πρίμουλας ή της καρλίνας της άκαυλης το στέλεχος είναι τόσο περιορισμένο ώστε μοιάζει ανύπαρκτο (άκαυλα φυτά). Αντίθετα, άλλα φυτά έχουν εμφανή κ., που μερικές φορές ξεπερνά τα 100 μ. σε ύψος –όπως συμβαίνει με τους ευκαλύπτους και τις σεκόγια– ή ακόμα και τα 250 μ., με χαρακτηριστική περίπτωση τους κληματώδεις φοίνικες των τροπικών δασών. Ο βλαστός είναι το φυτικό όργανο με τις περισσότερες λειτουργίες: στηρίζει τα φωτοσυνθετικά (φύλλα) και αναπαραγωγικά όργανα (άνθη και καρποί) του φυτού, εκτελεί χρέη συνδέσμου μεταξύ των υπόγειων και των υπέργειων μερών του φυτού, εξυπηρετώντας τη μεταφορά νερού και θρεπτικών συστατικών, ενώ είναι υπεύθυνος για την παραγωγή νέων ιστών και οργάνων· σε πολλές περιπτώσεις, τέλος, μπορεί να έχει και αποταμιευτικό ρόλο. Οι βλαστοί συναντώνται στο φυτικό βασίλειο σε μια μεγάλη ποικιλία μορφών: στις πόες είναι λεπτοί και πράσινοι (ποώδεις βλαστοί ή στελέχη), στο ρείκι ξυλώδεις μόνο στη βάση (ημίθαμνοι) και στη φουντουκιά (θάμνοι) εμφανίζονται τελείως αποξυλωμένοι και διακλαδιζόμενοι σχεδόν από τη βάση. Οι βλαστοί των δέντρων είναι τελείως αποξυλωμένοι και διακλαδίζονται, ιδιαίτερα προς τα επάνω. Ανάλογα με τη θέση που μπορούν να πάρουν σε σύγκριση με την επιφάνεια του εδάφους, οι βλαστοί διακρίνονται σε αυτούς που υψώνονται όρθιοι αρκετά μέτρα χωρίς διακλαδώσεις (στελέχη των φοινίκων), σε ευλύγιστους και νηματοειδείς (κουσκούτα), σε έρποντες στο έδαφος (φράουλα) και σε ελικοειδώς αναρριχώμενους με υποστηρίγματα (μπιζέλι, κομβόλβουλος) ή με ριζίδια επάνω σε τοίχους, κορμούς ή ερείπια (κισσός). Ο βλαστός μπορεί να διακλαδίζεται σε κλάδους και κλαδίσκους, οι οποίοι μικραίνουν σε μέγεθος, καθώς απομακρύνονται από το κύριο στέλεχος. Η κατά μήκος ανάπτυξη του βλαστού πραγματοποιείται χάρη στη δραστηριότητα των μεριστωματικών κυττάρων του αρχεφύτρου, τα οποία διαιρούνται συνεχώς, δημιουργώντας τις διάφορες κατηγορίες ιστών. Το αρχέφυτρο μπορεί να αναπτύσσεται χωρίς να διακλαδίζεται, σχηματίζοντας έναν ευθυτενή βλαστό (στύπο), γεγονός που συμβαίνει μάλλον σπάνια (φοίνικες), ενώ, συχνότερα, τα δέντρα έχουν έντονα διακλαδιζόμενους βλαστούς, με πλούσιους σε φύλλα κλάδους, που σχηματίζουν την κόμη του δέντρου. Οι διακλαδώσεις μπορεί να είναι διαφόρων τύπων, επηρεάζοντας σημαντικά τη μορφολογία του φυτού· οι κυριότερες από αυτές είναι: η συμποδιακή διακλάδωση, η πιο κοινή και τυπική σε πολλά μεγάλα δέντρα (καστανιά, φλαμουριά, φτελιά), κατά την οποία ο κύριος βλαστός σταματά να αυξάνεται και στη θέση του αναπτύσσεται ένας δευτερεύων κλάδος, ο οποίος, έπειτα από λίγο, συμπεριφέρεται όπως ο κύριος βλαστός, διευκολύνοντας δηλαδή έναν άλλο κλάδο να αναπτυχθεί κ.ο.κ.· η μονοποδιακή διακλάδωση, κοινή στα κωνοφόρα, κατά την οποία το κεντρικό στέλεχος συνεχίζει να αναπτύσσεται, ενώ συγχρόνως αναπτύσσονται και πλευρικοί κλάδοι· η διχοτομική διακλάδωση –όχι συχνή–, κατά την οποία ο κύριος άξονας διαιρείται σε δύο όμοιους πλευρικούς άξονες. Εκτός από το ύψος, ο βλαστός αναπτύσσεται και σε περίμετρο, ανάπτυξη που είναι αξιοσημείωτη και εμφανής κυρίως στους ξυλώδεις βλαστούς. Σε αντίθεση με την κατά μήκος ανάπτυξη, που οφείλεται κυρίως στα πρωτογενή μεριστώματα, η κατά πλάτος ανάπτυξη πραγματοποιείται με τη δράση των δευτερογενών μεριστωμάτων, τα οποία, στα πολυετή κορμόφυτα, ενεργοποιούνται σε κάθε βλαστική περίοδο, σχηματίζοντας τους ετήσιους δακτυλίους που μαρτυρούν την ηλικία αυτών των δέντρων. Η εσωτερική δομή του κ. συγκροτείται από μια εξωτερική ζώνη επιδερμικού ιστού, από μια ζώνη ενδιάμεσου παρεγχυματικού ιστού και από μια εσωτερική ζώνη με τις δεσμίδες των αγωγών αγγείων. Η δομή αυτή μπορεί να διατηρηθεί καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του φυτού (πρωτογενής διάπλαση, που συναντάται σε φτέρες, μονοκοτυλήδονα, γυμνόσπερμα και δικοτυλήδονα κατά τα στάδια της νεαρής ηλικίας) ή μπορεί να υποστεί διαφοροποίηση με δευτερογενείς ιστούς (δευτερογενής διάπλαση του βλαστού στα γυμνόσπερμα και στα δικοτυλήδονα). Η διαφοροποίηση αυτή γίνεται ιδιαίτερα εμφανής σε βλαστούς φυτών που είναι επιδεκτικά μιας ορισμένης ανάπτυξης. Έτσι, ενώ στους ποώδεις βλαστούς η επιδερμίδα δεν υφίσταται ουσιώδεις αλλαγές, στους ξυλώδεις αντικαθίσταται βαθμιαία από τον παραγόμενο από τον φελλογόνιο, πιο ανθεκτικό και αδιάβροχο φελλό, που μαζί με το φελλόδερμα διαμορφώνουν το στρώμα του φλοιού. Ομοίως, στον κεντρικό κύλινδρο των φυτών αυτών πραγματοποιείται μια κατά πάχος ανάπτυξη που οφείλεται στο κάμβιο. Ως προς τη μορφή, ο βλαστός είναι συνήθως κυλινδρικός, αν και υπάρχουν τετραγωνικοί βλαστοί, όπως στα χειλανθή, ή τριγωνικοί, όπως στους κυπερίδες, ή ακόμα κυλινδρικοί αλλά κοίλοι, όπως στα αγρωστώδη. Υπάρχουν ακόμα βλαστοί με εξειδικευμένες διαφοροποιήσεις, όπως βλαστοί μετασχηματισμένοι σε αποταμιευτικά όργανα θρεπτικών ουσιών (ρίζωμα, κόνδυλος, βολβός) ή νερού, σε όργανα υποστήριξης ή άλλων τύπων (κλαδώδια, στόλωνες). Οι πρώτοι είναι συνήθως υπόγειοι και διαστέλλονται έντονα, αποθηκεύοντας θρεπτικές τροφές, όπως άμυλο και λιπαρές ουσίες· ρίζωμα έχουν τα καλάμια και οι κάνες. Κοινότατος είναι επίσης ο κόνδυλος (για παράδειγμα, πατάτα), ο οποίος δεν είναι παρά ένας βλαστός έντονα διογκωμένος που σχηματίζει μια συμπαγή μάζα από αμυλούχες ουσίες. Τέλος, ο βολβός, με τυπικό παράδειγμα το κρεμμύδι, είναι ένας υπόγειος βλαστός με σφαιρική μορφή. Η φραγκοσυκιά και γενικά τα λεγόμενα παχύφυτα αποτελούν παράδειγμα βλαστών μεταμορφωμένων σε αποταμιευτικά όργανα ύδατος. Στην περίπτωση αυτή ο βλαστός γίνεται σαρκώδης και σπογγώδης, αποκτώντας τη δυνατότητα αποθήκευσης μεγάλων ποσοτήτων ύδατος. Επιπλέον είναι πράσινος και εκτελεί την οργανική λειτουργία των φύλλων, τα οποία, αντίθετα, είναι μεταμορφωμένα σε αγκάθια. Αξιοπερίεργη, τέλος, είναι η μεταμόρφωση του βλαστού του ρούσκου, ο οποίος διαπλατύνεται, αποκτώντας τη μορφή φύλλου (κλαδώδιο). Τυπικοί και συχνοί σε πολλά ποώδη φυτά (φράουλα, αγιούγκα) είναι οι στόλωνες, λεπτοί βλαστοί, ικανοί να βγάζουν ρίζες και να αναπτύσσουν φυλλοφόρα και ανθοφόρα στελέχη. Το αντίστοιχο τμήμα του καλάμου (σίκαλη) σε τομή. Κόνδυλος (πατάτα). Βλαστός παχύφυτου (φραγκοσυκιά), μεταμορφωμένος για αποταμίευση νερού. Βολβός (τουλίπα). Ο κορμός των φυτών έχει εξαιρετικά ποικίλες μορφές, εκτός από την κοινή μορφή του δέντρου: ρίζωμα (στη φωτογραφία, το ρίζωμα ενός σωληνανθούς). Κάλαμος (σίκαλη).

* * *

(I)

κόρμος, ὁ (Α)

(στην Κρήτη) ο ανώτατος άρχοντας, κόσμος*.

[ΕΤΥΜΟΛ. Κρητικός τ. τού κόσμος με σημ. «ανώτατος άρχων»].

————————

(II)

ο

βοτ. κοντός διογκωμένος υπόγειος μεταμορφωμένος βλαστός που αποτελεί όργανο αποταμίευσης θρεπτικών ουσιών και μέσο αγενούς πολλαπλασιασμού σε γένη όπως τα crocus, cradiolus.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αντιδάνεια λ., πρβλ. αγγλ. corm (πρβλ. κορμός)].